Արտաշեսյան արքայատոհմի հիմնադիր` Արտաշես I (ք.ա. 189-160 թթ), ծնվել է ք.ա. 230 թ
Մագնեսիայի ճակատամարտը Սելևկյանների և Հռոմի միջև, Սելևկյանների պարտությունը (Սելևկյան արքա Անտիոքոս երրորդ) (ք.ա. 190թ)
Ապամեայի հաշտության պայմանագիր (ք.ա. 188 թ)
Մեծ Հայքի, Փոքր Հայքի, ծոփքի և կոմմագենեի անկախացումը, Մեծ Հայքում` Արտաշեսը, Ծոփքում` Զարեհը (ք.ա. 189 թ)
Ռազմական բարեփոխում — զորքի բաժանումը չորս մասի (արևելյան զորավարության հրամանատար էր Արտավազդ որդին, արևմտյան` իր որդի Տիրանը, հարավային` Սմբատը, հյուսիսային` Զարեհը), որը կոչվել է չորս զորավավարություն, վարչական շրջաններ կամ ստրատեգիաներ:
Վարչական բարեփոխում — Երկրի բաժանումը 120 շրջանների
Հողային բարեփոխում — հողաբաժան սահմանաքարերի կանգնեցումը ագարակատերերի և համայնքային հողերի միջև (ք.ա. 180թ)
Անահիտ Աստվածուհու տաճարը գտնվում է Արտաշատում
Արտաշեսը նաև այս բոլոր գործերի շնորհիվ հայտնի է իր պատվադիտղոսներով (բարի, բարեպաշտ,աշխարհակալ)
Այս ամենի մասին վկայում է Մովսես Խորենացին:
Համնիբալը օգնել է Արտաշես առաջինին Արտաշատ մայրաքաղաքի տեղանքը ընտրելու և հատակագիծը գծելու համար (վկայում է հույն պատմիչ Պլուտարկոսը)
Հայկական հողերի միավորումը —
70 հովիտներն այն տարածքն է, որը տրվեց Պարթևներին Տիգրանի պատանդության դիմաց
ծոփքի միացումը Մեծ Հայքին
ք.ա. 94 թ կորդոկի միացումը մեծ հայքին
ք.ա. 112թ — փոքր հայքի ռազմակալումը պոնտոսի կողմից (պոնտոսի արքա` Միհրդատ 6-րդ Եվպատոր)
ք.ա. 95 թ Արտաշատ հայ-պոնտական դաշինքի կնքումը Տիգրան մեծ և Միհրդատ 6-րդ
Հայաստանը գործողությունների ազատություն էր ստանում հյուսիսում, հարավում և արևելքում, իսկ Պոնտոսը` արևելքում:
Կողմերը միացյալ ուժերով հարձակվում են Կապադովկիայի վրա, որի տարածքը անցնում է Պոնտոսին, մնացածը` Հայաստանին:
Դաշինքը ամրապնդելու նպատակով Միհրդատը իր դուստր Կլեոպատրային կնության է տալիս Տիգրան Մեծին: Սրանով հայ-պոնտական դաշինքը ամրապնդվում է:
ք.ա. 93թ հայ-պոնտական զորքերի ներխուժումը Կապադովկիա:
Հռոմի նշանավոր զորավար Սուլան ք.ա. 92թ օգնեց Կապադովկիային հայ-պոնտական ուժերի դեմ պայքարելու գործում:
Տիգրան Մեծը ներխուժեց Պարթևստան (ք.ա. 87թ)
հայ պարթևական դաշինքի կնքումը (ք.ա. 87թ)
Պարթևստանը Հայաստանին է վերադարձնում 70 հովիտներ տարածքը:
Պարթևստանը հրաժարվում է Մարաստանից և հյուսիսային միջագետքից:
Պարթև արքան կորցնում է արքայից արքա տիտղոսը:
Պարթևստանը ճանաչում է Տիգրան մեծի գերիշխանությունը
հայ պարթևական պայմանգրով Տիգրանին անցած տարածքները — Ադիաբենել,Միգդոնիա, Պոսրոյենե
ք.ա. 84 թ Տիգրան մեծի բազմելը Սելևկյան գահին Անտիոքում (17տարի կառավարեց):
Տիգրան մեծի բանակի ներժուժումը Ասորիք ք.ա. 84 թ
Տիգրան մեծի գրաված այլ տարածքներ — Կոմմագենե, դաշտային Կիլիկիա, Փյունիկիա
Տիգրան մեծի իշխանությունը ընդունած երկրներ — Հրեաստան, Արաբական ցեղեր, Նաբաթեայի թագավորություն, Պարթևստան
քա 71 թ Եգիպտոսին սահմանակից Պտղոմայիս քաղաքի նվաճումըՏիգրան մեծի կողմից:
Տիգրան մեծի տերության բաժանումը `
1-ին կարգ — բուն հայկական հողեր (մեծ հայք և կոմմագենե) 360000 կմ քառ տարածք
2-րդ կարգ — հպատակ թագավորություններ — (Վիրք, Աղվանք, Մարաստան, Ադիաբենե, Օսրոյենե, Փյունիկիա, Ասորիք, Կիլիկիա, ) 400000 կմ քառ
3-րդ կարգ — Հայաստանի քաղաքական ազդեցության տակ գտնվող երկրներ — Պարթևստան, Նաբաթեա, Հրեաստան, Պարսից ծոցի և Կարմիր ծովում ապրող արաբական ցեղեր (շուրջ 2 մլն քառ.կմ):
Տիգրան Մեծի տերության ամենազարգացած շրջանը` Անտիոք (Ասորիք): Կառավարիչ — Բագարատ
Հյուսային միջագետքի փոխարքա — Բուրաս (նստավայրը — Մծբին)
Արքունի պողոտա — Արտաշատ, Տիգրանակերտ, Անտիոք քաղաքները իրար կապող ճանապարհ
Տիգրանակերտ մայրաքաղաք
քա 80-70ական թթ մայրաքաղաքի կառուցումը աղձնիք նահանգում
հայ հռոմեական պատերազմ քա 69-66 թթ
1-ին փուլ
քա69-67թթ
զորավար — լուկիոս լուկոլոս,
քա 69թ Լուկոլոսի ներխուժումը Տիգրանակերտ մայրաքաղաք
2-րդ փուլ
քա66թ
3հազարանոց հայկական հեծիալների ջոկատի հրամանատար մերուժան
քա 69 թ հոկտեմբերի 6 Տիգրանակերտի ճակատամարտը
սեպտեմբերի 22 արածանիի ճակատամարտը
դիոն կասիոս — հույն պատմիչ, ով վկայումի արածանիի ճակատամարտի Հայաստանի հաղթության մասին
ք.ա. 66թ — Արտաշատի պայմանագիր Գնեոս Պոմպեոսի և Տիգրան մեծի միջև
Տիգրան մեծը հրաժարվում է իր բոլոր նվաճումներից և պահպանում միայն բուն հայկական տարածքը:
Տիգրան մեծը իր նվաճումները պահպանեց հյուսիսային միջագետքում:
Հայաստանից անջատվելու են Ծոփքը և Կոնդուքը,որտեղ թագավորելու է Տիգրան կրտսերը, պայմանով, որ Տիգրան մեծի մահից հետո այդ տարածքները միավորվելու են մեծ հայքին որպես մեկ հայկական պետություն:
Մեծ հայքը հռոմին պետք է վճարեր 6000 տաղանդ ռազմատուգանք
հայաստանը հայտարարվում է հռոմեական ժողովրդին դաշնակից և բարեկամ երկիր:
Տիգրան մեծի արքայից արքա տիտղոը չի կորում
տիգրան մեծը պայմանգրից հետո կառավարել է ևս 10 տարի
Արտավազդ 2 և վերջին արտաշեսյաններ թագավորությա անկումը
քա 55-34 արտավազդ 2
քա 54 թ հռոմը պատրաստվում է պարթևստանին պատերազմի
Մարկոս Կրասոս — հռոմի եռապետներից քա60թ, արևելքի զորավար